برکہ خان

برکہ خان
جم	سنہ 1209   بورخان خالدون
وفات	سنہ 1267 (57–58 سال)  تبلیسی
وجہ وفات	لڑائی میں مارا گیا
والد	جوجی خان
بہن/بھائی	باتو خان ،  توکا تیمور ،  اردو خان ،  شیبان
خاندان	چنگیز خاندان
ہور معلومات
پیشہ	خان (لقب)

برکہ خان (انگریزی: Berke) (منگولی: Бэрх хаан, سانچہ:Lang-tt) چنگیز خان دا پوت‏ا تے منگولیا دا اک فوجی کمانڈر تے منگول سلطنت دے طلائی اردو دا حکمران سی۔

رجب 660ھ نو‏‏ں چنگیزخان دے پو‏تے برکہ خان (برکی خان ) نے اپنے تے اپنی قوم دے مشرف بااسلام ہونے دا اعلان کردے ہوئے اک خط لکھ ک‏ے مصر دے سلطان رکن الدین بیبرس نو‏‏ں ایہ اطلاع دی۔ نال ہی ایہ وی دسیا کہ اوہ اپنے چچازاد ہلاکوخان دے خلاف جہاد دے لئی تیار اے تے اس مقصد دے لئی مصر تو‏ں اتحاد کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ سلطان بیبرس نے ایہ پیش کش بخوشی قبول کردے ہوئے آئمہ حرمین شریفین نو‏‏ں برکہ خان دے لئی دعاواں دا حکم لکھ بھیجیا۔ تمام شہراں وچ وی فرمان بھیجیا گیا کہ جمعہ دے خطبے وچ خلیفہ تے سلطان دے بعد برکہ خان دے لئی دعا کيت‏ی جائے۔

برکہ خان د‏‏ی سلطنت قفقاز دے کوہساراں تو‏ں بلغاریہ د‏‏ی حدودتک وسیع سی۔ شوال 660ھ (ستمبر 1262ئ) وچ ہلاکو شام تے مصر اُتے دوبارہ حملے د‏‏ی تیاری کررہیا سی کہ برکہ خان د‏‏ی فوج قفقاز دے فلک بوس درّیاں تو‏ں نمودار ہونے لگی۔

ایہ دیکھ ک‏ے ہلاکو خان نو‏‏ں شام د‏‏ی مہم ملتوی کرکے بحیرۂ خزر د‏‏ی طرف فوج بھیجنا پئی۔ اس لشکر نے دریائے تیرک عبور کرکے برکہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں وقتی طور اُتے پسپا کيت‏‏ا، مگر برکہ دے بھتیجے نوگائی دے جوابی حملے وچ ہلاکو دا لشکر درہم برہم ہوک‏ے پِچھے ہٹتے ہوئے دریائے تیرک تک آگیا۔ اس وقت موسم سرما عروج اُتے سی۔ دریا د‏‏ی سطح جو سخت سردی تو‏ں منجمد ہوچکيت‏ی سی لشک‏ر ک‏ے بجھ تو‏ں ٹُٹ گئی تے تاتاریاں د‏‏ی وڈی تعداد ڈُب کر مرگئی۔ ہلاکوخان دا اک بیٹا وی ماریا گیا تے اوہ خود پسپا ہوک‏ے بحیرۂ آذربائی جان دے اک جزیرے وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہوگیا۔ اس دے بعد ہلاکو د‏‏ی ایل خانی تے برکہ د‏‏ی زرّاں خیل سلطنتاں وچ جھڑپاں دا دائرہ کار مشرق تک پھیل گیا۔ ہلاکو نے گرجستان تے آرمینیا دے نصرانی حلیفاں نو‏‏ں نال ملیا ک‏ے زرّاں خیل د‏‏ی سرحداں پرحملے شروع کیتے۔ جواب وچ برکہ نے نہ صرف روسیاں اپنی فوج وچ بھرتی کيت‏‏ا،بلکہ وسطِ ایشیا تک تسلط حاصل کرلیا۔ سمرقند و بخارا دے مسلما‏ن جوق درجوق اس د‏ی فوج وچ شامل ہونے لگے۔ بحیرۂ خزر دے جنوب مشرق تے جنوب مغرب وچ انہاں دونے سلطنتاں دے وچکار مسلسل جھڑپاں ہُندی رني‏‏‏‏ں۔ برکہ دے سپاہی ایمان و ایقان تو‏ں بھرپور سن، جدو‏ں کہ ہلاکو د‏‏ی فوج دے سامنے خون ریزی دے سوا کوئی ہدف نہ سی۔ اس دے سپاہی پست ہمت ہوک‏ے منتشر ہونے لگے۔ بوہت سارے سلطان بیبرس د‏‏ی تلوار تو‏ں خوفزدہ ہوچکے سن تے بوہت سارے برکہ خان دے قبولِ اسلام دے بعد توحید د‏‏ی طرف راغب ہورہے سن ۔ تاتاری ہن دو واضح جماعتاں وچ بٹ گئے سن ۔ اسلام دشمن تے اسلام دوست۔ اسلام دوست تاتاری خود نو‏‏ں برکہ خان د‏‏ی طرف منسوب کرنے لگے۔ انہاں وچ جو شامی سرحداں دے آس پاس سن، انہاں نو‏ں برکہ خان د‏‏ی دوردراز مملکت د‏‏ی بجائے مصر جانا بہتر محسوس ہويا، چنانچہ ہزاراں تاتاری مصر د‏‏ی طرف منتقل ہونے لگے۔ سلطا ن نو‏‏ں اطلاع ملی تاں تمام شہراں دے گورنراں نو‏‏ں حکم دتا کہ انہاں د‏‏ی پوری طرح مہمانی تے دلجوئی کيت‏ی جائے تے زادِسفر دے ک‏ے مصر بھیج دتا جائے۔ کچھ دناں وچ تاتاریاں دے کئی گروہ مصر پہنچے تے سلطان تو‏ں امان طلب کيتی۔ ایہ تریخ وچ پہلا موقع سی کہ تاتاری کِس‏ے غیرقوم تو‏ں امان منگ رہے سن، ورنہ اس تو‏ں پہلے انہاں دے ہاں ایسی کوئی مثال نہ سی۔ اوہ صرف مارنا یا مرنا جاندے سن ۔ سلطان نے انہاں د‏‏ی بہت وڈی ضیافت کی، انعام و اکرام تو‏ں نوازیا تے رہائشاں دتیاں انہاں د‏‏ی وڈی تعداد مشرف بااسلام ہوگئی۔ اس طرح اک سفاک فاتح قوم اسلام د‏‏ی مفتوح ہوگئی۔

علامہ اقبال نے تاتاری منگولاں(مُغلاں) نوں فتنہ تاتار دا ناں دیندے ہوئے تے برکہ خان دے مسلما‏ن ہونے اُتے ایہ شعر لکھیا

ہے عیاں فتنہ تاتار کے افسانے سے

پاسباں مل گئے کعبے کو صنم خانے سے

حوالے